Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΤΕΧΝΗΣ ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ

Η εκπαίδευση είναι ένα έργο πολυδιάστατο, που ο εκπαιδευτικός καλείται να επιτελέσει καθημερινά, κάνοντας χρήση πολλών και διάφορων μέσων. Η απλή χρήση των σχολικών εγχειριδίων και η στείρα απομνημόνευση κανόνων και λέξεων από τα παιδιά, δεν συντελούν στην επιτυχή πραγματοποίηση αυτού του έργου. Η πραγματική εκπαίδευση βοηθά τους μαθητές να διευρύνουν τους πνευματικούς τους ορίζοντες και να αναπτύσσουν σημαντικές δεξιότητες, όπως η κριτική σκέψη, η κατανόηση της αισθητικής αξίας πραγμάτων, η χαρά της δημιουργίας, η ανάπτυξη του προσωπικού γούστου,η συμμετοχή, η ομαδικότητα και, τελικά, η καλλιέργεια της ίδιας τους της ψυχής.
Ένα μεγάλο και σημαντικό εργαλείο στα χέρια των εκπαιδευτικών που βοηθά στην εκπλήρωση αυτοών των σκοπών είναι η χρήση της τέχνης. Ήδη, πριν από τον Ευρωπαϊκό Διαφωτισμό ο παιδαγωγός Amos Comenius τόνιζε τη σημασία και την αξία της τέχνης στη διαπαιδαγώγηση των παιδιών, συμβουλεύοντας, μάλιστα "όλα μέσα στην εκπαίδευση πρέπει να γίνονται αυθόρμητα και χωρίς καταπίεση". Την ιδέα του Comenius, ήρθε αργότερα να στηρίξει και ο Rousseau, ο οποίος έστρεψε το ενδιαφέρον στο πόσο καλύτερα τα παιδιά μαθαίνουν μέσα από την εμπειρία και τα προσωπικά ενδιαφέροντα των παιδιών. Ο Benjamin Franklin επίσης εισήγαγε τη διδασκαλία των εικαστικών στα σχολεία της Αμερικής. Αυτά τα ονόματα είναι μόνο λίγα από ένα μεγάλο αριθμό ερευνητών κι θεωρητικών της εκπαίδευσης που πίστεψαν στην εκαπιδευτική δύναμη της τέχνης. Και ας μην ξεχνάμε πως τα έργα μεγάλων ζωγράφων που αναπαριστούσαν κομμάτια της θρησκευτικής παράδοσης και ιστορίας χρησιμοποιήθηκαν από μοναχούς ως εκπαιδευτικά μέσα αντί για βιβλία, για να περάσουν τη γνώση για τη θρησκεία σε ανθρώπους που δεν γνώριζαν ανάγνωση και γραφή.
Πιστεύοντας, λοιπόν, σε μια εκπαίδευση που συντελείται μέσω της εμπειρίας, της δοκιμής και της δημιουργικής διαδικασίας, μιλήσαμε με την συνεργάτιδά μας, Κα Καλλιόπη Ντούνη, απόφοιτο του τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου, με ειδίκευση στην Ειδική Διαπαιδαγώγηση, σχετικά με τη σημασία της χρήσης της τέχνης στην εκπαίδευση. Διαβάστε τι μας είπε:

1. Από ποια ηλικία μπορούν τα παιδιά να συλλάβουν ένα στοιχειώδες νόημα της τέχνης, όπως για παράδειγμα την αισθητική της αξία;
Ηδη από την βρεφική του ηλικία ένα παιδί έρχεται σε επαφή με διάφορες μορφές της τέχνης, την μουσική και το χορό, την ζωγραφική, την γλυπτική, την λογοτεχνία, την ποίηση και άλλες. Ακούει παιδικά τραγούδια και κουνάει το σώμα του ακόμα και πριν τους 6 μήνες, πιάνει μολύβι και μουτζουρώνει στο χαρτί από 1 έτους, χειρίζεται την πλαστελίνη, ακούει παραμύθια και ποιήματα. Μετά την ηλικία των 2 ετών προσπαθεί μάλιστα να σχεδιάσει, να τραγουδήσει, να κατασκευάσει και γενικά να παράγει το καλύτερο που μπορεί. Από αυτό το τελευταίο, καταλαβαίνουμε ότι κατανοεί από πολύ νωρίς το αισθητικό αποτέλεσμα της δικής του αρχικά προσπάθειας. Το ότι κατανοεί την αισθητική αξία της τέχνης που τόσο πρώιμα αλλά πολύ δημιουργικά παράγει, διαφαίνεται επίσης από το γεγονός ότι τελικά διατυπώνει προτιμήσεις και δημιουργεί με βάση το γούστο του.Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιο τραγουδάκι ή ακόμα και παραμυθάκι να είναι το αγαπημένο του ενώ κάποιο άλλο όχι, να του αρέσει πιο πολύ το κόκκινο χρώμα από το κίτρινο, να του αρέσει πιο πολύ το σχέδιό του με μαρκαδόρους παρά με ξυλομπογιές και άλλα παραδείγματα.

2. Μπορεί να αναπτυχθεί η κριτική σκέψη με τη χρήση της τέχνης;
Η γνωστική ικανότητα που κατεξοχήν καλλιεργείται και ενισχύεται όταν ένα παιδί δημιουργεί τέχνη είναι η κριτική ικανότητα. Οι τέχνες διδάσκουν στα παιδιά να αναγνωρίζουν και να κρίνουν τις ποιοτικές σχέσεις και διαφορές. Στις τέχνες είναι σημαντική η κριτική ικανότητα και όχι, όπως συμβαίνει με πολλά μαθήματα του προγράμματος σπουδών. Το παιδί μαθαίνει να κρίνει, να συγκρίνει και να ευαισθητοποίειται ως προς το αισθητικό αποτέλεσμα του δημιουργήματος.

3. Ποιες μορφές θεωρείτε κατάλληλες για παιδιά προσχολικής και πρώτης σχολικής ηλικίας;
Τα παιδιά προσχολικής αλλά πρώτης σχολικής ηλικίας μπορούν να γίνουν θεατές αλλά και να ασχοληθούν με τις ακόλουθες μορφές τέχνης:
τη ζωγραφική
Ειδικά για τα νήπια που ακόμα αναπτύσσουν τις επικοινωνιακές τους ικανότητες τα προγράμματα εικονικών τεχνών είναι χρήσιμα στο να τα βοηθούν να εκφράζονται καλύτερα.

τη μουσική
Στα πλάισια της ενασχόλησης με κάποιο μουσικό όργανο. Για μαθήματα ορθοφωνίας κια τραγουδιού καταλληλότερη είναι η ηλικία των 9 ετών και άνω.Επειδή από αυτή την ηλικία θα είναι πιο εύκολο να συγκεντρωθεί στη μελωδία για πολλή ώρα και να εκτελεί ταυτόχρονα σωστές αναπνοές, και γιατί καθώς ακόμα οι φωνητικές του χορδές αναπτύσσονται δεν θέλετε να τις κουράσετε υπερβολικά)

το χορό
Το παιδί διδάσκεται βασικά μαθήματα για την ίδια του τη ζωή, όπως το να παίρνει σειρά, να μοιράζεται, να ευθυγραμμίζεται με τα άλλα παιδιά, να ακούει στις οδηγίες, να επαναλαμβάνει, ενώ το βοηθά να ανακαλύψει και την καλλιτεχνική του πλευρά μέσα από δημιουργικές κινήσεις και ασκήσεις φαντασίας.

το θέατρο
Κάποια προγράμματα θεατρικού παιχνιδιού -περισσότερο παρά θεατρικού μαθήματος- απευθύνονται σε παιδιά από 4 ετών. Κανονικά μαθήματα θεάτρου μπορεί να ξεκινήσει ένα παιδί από 6 ή 7 ετών, οπότε μπορεί και να απομνημονεύσει διαλόγους για θεατρικά σκετσάκια.
Κατάλληλες είναι και μερικές εναλλακτικές μορφές τέχνης όπως η μαγειρική και οι πολεμικές τέχνες.

4. Ποιες δεξιότητες μπορούν να καλλιεργηθούν μέσω της τέχνης;
Τα οφέλη της ενασχόλησης των παιδιών με κάποια μορφή τέχνης αφορούν σε ατομικό και κοινωνικό επίπεδο.Οι τέχνες συμβάλλουν στην προσωπική έκφραση και ανάπτυξη, στην γνώση του για τον κόσμο, στην δημιουργικότητά του (μεσω της καλλιέργειας της φαντασίας, της λύσης προβλήματος και της ανάληψης ρίσκου) και στις καλλιτεχνικές του δεξιότητες.
Ταυτόχρονα, οι τέχνες ενισχύουν την αυτοεκτίμηση και την αυτοπεποίθηση αφού δεν υπάρχει σωστό ή λάθος και αναδεικνύουν το ταλέντο. Βοηθούν, στην κοινωνικοποίηση, την ομαδικότητα και τη συνεργατικότητα, και τέλος, πολύ σπουδαίο όφελος, αποτελούν πηγή ευχαρίστησης, χαράς και ικανοποίησης.

5. Ποια, κατά τη γνώμη σας, είναι η βαρύτητα του δασκάλου σε ότι αφορά την καλλιέργεια της ψυχής του παιδιού μέσω των τεχνών; Αρκούν για παράδειγμα οι σχολικές εκδρομές σε μουσεία ή παιδικά θέατρα;
Η τέχνη έρχεται να καινοτομήσει ως παιδαγωγικό μέσο μάθησης. Ιδιαίτερα στην προσχολική ηλικία, όπου τα πεδία μάθησης είναι πολλαπλά, η τέχνη μέσα από επιλεγμένα αντικείμενα και δραστηριότητες, έρχεται να συνδράμει τον εκπαιδευτικό αποτελώντας ένα ακόμα εργαλείο στα χέρια του.
Οι επισκέψεις σε μουσεία και θέατρα είναι μια σημαντική πρακτική αλλά δεν είναι η μόνη, ούτε και σημαίνει πως τα οφέλη της αξιοποιούνται και κατάλληλα από τον εκπαιδευτικό.
Η εκπαιδευτική κοινότητα οφείλει να βρίσκεται σε διαρκή αναζήτηση μιας παιδαγωγικής πράξης που θα απελευθερώνει το δυναμικό των παιδιών, που θα δημιουργεί έδαφος και κίνητρα ανέλιξης της δημιουργικότητάς τους και θα οδηγεί μέσα από τον πειραματισμό και την ενεργητική συμμετοχή τους σε μια χαρούμενη κατάκτηση και βίωση της γνώσης.






Χρησιμοποιείστε, λοιπόν, όλα τα μέσα που μπορείτε να διαθέσετε: τη φωτογραφία, το σινεμά, τα έργα μεγάλων ζωγράφων, το θεατρικό παιχνίδι, τη ζωγραφική, την δημιουργία με πλαστελίνη, τα μουσεία και τις εκθέσεις, για να περάσετε στους μαθητές σας νοήματα, να τα χρησιμοποιήσετε ως εναύσματα για να δημιουργήσετε έναν δικό σας κόσμο, να διδάξετε και να διδαχθείτε. Κάντε τη δουλειά σας παιχνίδι και βοηθήστε να φτιάξουμε μια γενιά ανθρώπων με ανεπτυγμένη ευαισθησία, δημιουργικότητα, κριτική σκέψη, έμπνευση για έναν καλύτερο κόσμο!!!!





** Για αυτό το άρθρο, υλικό χρησιμοποιήθηκε και από το βιβλίο της Λουίζας Κακίση-Παναγοπούλου, Και 'Ομως Ζωγραφίζουν - η ζωγραφική των παιδιών και ο κόσμος τους, εκδόσεις Δελφοί, 1994, σελ. 25-29.